Compartimos o texto co que Ramón Area, Presidente da AGSM-AEN, inaugurou en Ourense a II Xornada da Asociación Galega de Saúde Mental "As Declinacións da Loucura"
Bos días a todos. Desexo comezar agradecendo a asistencia dos inscritos, o traballo do comité organizador e a colaboración das institucións que xenerosamente deron apoio e medios.
A AGSM ten moito que ver con Ourense. Unha parte importante da directiva traballa aquí e hai moita historia ao redor de Cabaleiro, Lamas, Toén e, de xeito máis recente, Piñor. Unha certa orixinalidade caracterizou de sempre as iniciativas en saúde mental que xurdiron dende esta cidade e por iso non me sorprendeu o título. Intuín que na frase As declinacións da loucura se estaba a suxerir algo importante.
Ao primeiro lembreime das clases de latín e daquela recitación memorística que adormecía: liberta, liberta, libertam, libertae, libertae, liberta. O aburrimento máis sublime (e aprenderse as declinacións do latín pertencía a esa clase de fastío) ten un poder particular. Nalgúns intres, mentres só desexas entrar en modo papamoscas e que chegue rápido a hora do recreo, a un asoláganlle preguntas ben extrañas. En concreto, un venres pola tarde, nun mes de novembro, fai unha chea de anos e aquí, en Ourense, no instituto de As Lagoas, veume unha dúbida ao siso: Por que algunhas linguas teñen declinacións e outras non? Cal é o seu verdadeiro sentido, a razón última da súa existencia?
Escóitase ata a saciedade acerca da relevancia do método científico na comprensión da realidade, pero coido que, en xeral, se lle outorga pouca importancia á cuestión da diversidade lingüística. Houbo e hai unha chea de linguas que, máis aló do léxico, das expresións idiomáticas máis singulares ou das diferenzas gramaticais, posúen algunhas particularidades que semellan insertarse na súa estrutura profunda ata conformar diferentes xeitos de captar o mundo.
A declinación é unha destas cuestións tipolóxicas que revelan, ao través do estudo das línguas, a variedade de aproximacións á realidade. Así como conxugar é deixar claro no verbo o tempo (pasado, presente, futuro...), os intervintes (primeira, segunda ou terceira persoa, singular ou plural) ou o modo (indicativo, subxuntivo...); Declinar é facer explícito no sustantivo a función que cumple na oración. Non todas as línguas obrigan a esta marcaxe e non todas as línguas flexivas establecen os mesmos casos, esto é, as mesmas funcións para o nome.
O discurso dominante en saúde mental non declina a loucura. O seu texto ignora a complexidade e a necesidade de incorporar diferentes perspectivas ao sufrimento psíquico. Non obstante, a loucura, encanto nome, pode situarse de moitos xeitos na linguaxe. No latín, a súa declinación obrigaría a coñecer as formas para os seis casos posíbeis: loucura, loucura, loucuram, loucurae, loucurae, loucura.
A loucura nominativa implica que a loucura é o suxeito do verbo. Ou, de proceder á metáfora, cando constitúe de verdade o centro da atención, aquilo para o que se artella o sistema sanitario por riba doutras encomendas que a sociedade e o poder fanlle á psiquiatría.
Teríamos logo a loucura en xenitivo, no caso de que exprese na frase unha marca de propiedade (cousas de tolos) e que debería levarnos a cavilar se existe unha radical diferenza entre a normalidade e a anormalidade.
Do caso dativo adoita dicirse que corresponde co complemento indirecto. Ou sexa, indica o destinatario da acción verbal (para os tolos). A loucura en dativo estaría a falar do que se dedica e do que se escatima na atención en saúde mental.
O acusativo, pola contra, correspóndese o obxecto directo (aos tolos). Trátase dunha relación non mediada entre o nome e o verbo e tende a contemplar a loucura como algo no que actuar, da orde da acción pero non só dende a terapéutica senón tamén dende a ética e os dereitos, que tamén poden ter os seus verbos, digo eu.
O ablativo é un complemento circunstancial (onde os tolos, cos tolos, cando os tolos). A loucura en ablativo daría conta dos distintos lugares asistencias, das diferenzas no xeito de entender o tempo, das eleccións dos outros fronte a loucura.
A loucura declina moito máis aló do latín. Noutras linguas existen casos distintos, como o abesivo (a ausencia de algo), o adesivo (localización adxacente), o comitativo (en compaña de alguén), o elativo (fóra de algo), o traslativo (o cambio dunha condición notra nova).
Saber declinar non é recitar palabras en latín. Coido que é recoñecer a complexidade das persoas e do mundo, admitir que existen miradas e saberes diferentes mesmo inscritas na tipoloxía das línguas.
E aprender a exclamar, de cando en vez, ¡o tempora, o mores!
Ramón Area
Presidente da AGSM-AEN